ભારતમાં લોકોની સરેરાશ ઉંમર હવે વધી છે. હવે દેશમાં લોકોની સરેરાશ ઉંમર 67.7 વર્ષ થઈ ગઈ છે જે અત્યાર સુધી 62.7 વર્ષ હતી. આ સિવાય ભારતની કુલ રાષ્ટ્રીય આવકમાં પણ વધારો થયો છે. દેશમાં માથાદીઠ આવક વધીને $6951 થઈ ગઈ છે. જ્યારે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં ભારત 193 દેશોમાંથી 134માં સ્થાને છે. ગયા વર્ષ કરતાં આ વધુ સારું છે. માનવ વિકાસની સારી સ્થિતિને કારણે ભારત આ વખતે મધ્યમ માનવ વિકાસની શ્રેણીમાં આવી ગયું છે. આ સિવાય આ વખતે ભારતે લિંગ અસમાનતા સૂચકાંકમાં પણ પ્રગતિ દર્શાવી છે.
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર (UN) એ પણ ભારતની આ પ્રગતિની પ્રશંસા કરી છે. યુએનએ આ દેશની સ્થિતિમાં આવા સુધારાને શાનદાર ગણાવ્યો છે. યુનાઇટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામના કન્ટ્રી રિપ્રેઝન્ટેટિવ કેટલીન વિસેને જણાવ્યું હતું કે, “ભારતે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં માનવ વિકાસમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્શાવી છે. 1990 થી, જન્મ સમયે આયુષ્યમાં 9.1 વર્ષનો વધારો થયો છે, શાળામાં અભ્યાસના અપેક્ષિત વર્ષોમાં 4.6 વર્ષનો વધારો થયો છે. વધારો થયો છે અને શાળાના સરેરાશ વર્ષોમાં 3.8 વર્ષનો વધારો થયો છે.”
‘માનવ વિકાસ અહેવાલ 2023-2024’ સૂચકાંક, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ- UNDP દ્વારા એક અહેવાલ, ભારતમાં લિંગ અસમાનતામાં ઘટાડો દર્શાવે છે. UNDP એ લિંગ અસમાનતા સૂચકાંક 2022 બહાર પાડ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર, 0.437ના સ્કોર સાથે લિંગ અસમાનતા સૂચકાંક (GII) 2022માં 193 દેશોમાંથી ભારત 108મા ક્રમે છે. લિંગ અસમાનતા સૂચકાંક 2021માં ભારત 0.490ના સ્કોર સાથે 191 દેશોમાંથી 122મા ક્રમે છે.
ભારતની સ્થિતિમાં કેટલો સુધારો થયો છે?
રિપોર્ટ GII 2021 ની સરખામણીમાં GII 2022 માં 14 સ્થાનોનો નોંધપાત્ર ઉછાળો દર્શાવે છે. છેલ્લા 10 વર્ષોમાં, GII માં ભારતનું રેન્કિંગ સતત સુધર્યું છે, જે દેશમાં લિંગ સમાનતા હાંસલ કરવામાં પ્રગતિશીલ સુધારો દર્શાવે છે. વર્ષ 2014માં આ રેન્ક 127 હતો જે હવે 108 થયો છે.
કેન્દ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, આ લાંબા ગાળાના સામાજિક-આર્થિક અને રાજકીય વિકાસને લક્ષ્યમાં રાખીને નીતિ સુધારણા દ્વારા મહિલા સશક્તિકરણને સુનિશ્ચિત કરવાના સરકારના નિર્ણાયક કાર્યસૂચિનું પરિણામ છે. જેમાં કન્યા કેળવણી, કૌશલ્ય વિકાસ, ઉદ્યોગસાહસિકતાની સુવિધા અને કાર્યસ્થળે સલામતી માટે મોટા પાયાની પહેલનો સમાવેશ થાય છે. આ ક્ષેત્રોમાં નીતિઓ અને કાયદાઓ સરકારના ‘મહિલા આગેવાની વિકાસ’ એજન્ડાને આગળ ધપાવે છે.
માનવ વિકાસ સૂચકાંક શું છે?
માનવ વિકાસ સૂચકાંક એ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ દ્વારા વિશ્વભરના વિવિધ પ્રદેશોમાં માનવ વિકાસના સ્તરનું મૂલ્યાંકન કરવા અને તેની તુલના કરવા માટે બનાવવામાં આવેલ સંયુક્ત આંકડાકીય માપ છે. તે 1990 માં પરંપરાગત આર્થિક પગલાંના વિકલ્પ તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું – જેમ કે કુલ સ્થાનિક ઉત્પાદન (GDP) – જે માનવ વિકાસના વ્યાપક પાસાઓને ધ્યાનમાં લેતા નથી. આ રેન્કિંગ દેશની આરોગ્ય, શિક્ષણ અને સરેરાશ આવકની સ્થિતિ દર્શાવે છે. તે ચાર પરિમાણો પર માપવામાં આવે છે, જેમાં સમાવેશ થાય છે – જન્મ સમયે અપેક્ષિત આયુષ્ય, શાળાના સરેરાશ વર્ષો, શાળાના અપેક્ષિત વર્ષો અને માથાદીઠ કુલ રાષ્ટ્રીય આવક.
